“Μια μέρα το παρελθόν θα μας αιφνιδιάσει με τη δύναμη της επικαιρότητάς του. Δεν θα ’χει αλλάξει εκείνο αλλά το μυαλό μας”
Οδ. Ελύτης, Η μαγεία του Παπαδιαμάντη, 1976
Η πρώτη εικόνα στην οθόνη της κινηματογραφικής αίθουσας και στη συνέχεια ένα έργο τέχνης, ένα καλλιτεχνικό πόνημα σαν πίνακας ζωγραφικής…
Η κυρία Έυα Νάθενα, δημιουργός της ταινίας «Φόνισσα», μας έκανε την μεγάλη τιμή, χθες Παρασκευή 1η Μαρτίου, να παραβρεθεί μαζί με τους μαθητές της Β΄ Λυκείου του ΓΕΛ Ραφήνας σε κεντρικό κινηματογράφο της Αθήνας, προκειμένου να συζητήσει μαζί τους για το όλο εγχείρημα. Τη σχέση της με τον παπαδιαμαντικό λόγο στην εφηβεία, τα πρώτα στάδια σύλληψης – έμπνευσης και την ανάγκη της, λόγω προσωπικών βιωμάτων, να εμβαθύνει σε ορισμένες πτυχές του έργου και να δώσει στο έργο της τον χαρακτήρα ενός κοινωνικά προσδιορισμένου υπαρξιακού εφιάλτη. Την ανάγκη της εν τέλει να μεταφέρει στο παρόν και να επικοινωνήσει έναν αιώνα μετά από τον Παπαδιαμάντη όλα όσα ανέσυρε από μέσα της το εμβληματικό του έργο. Μετά το τέλος της ταινίας, η ομιλία της Ε. Νάθενα καθήλωσε τους μαθητές μας, οι οποίοι συνειδητοποίησαν και βιωματικά πώς η ιστορία της Χαδούλας ή Φραγκογιαννού, το κείμενο με το οποίο έρχονται από πέρσι σε επαφή στο μάθημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, γίνεται το όχημα, για να προσδιοριστεί και καλλιτεχνικά η έννοια του διαγενεακού τραύματος και να παρουσιαστεί σε ένα δυστοπικό τοπίο η βίας μιας ολόκληρης κοινωνίας απέναντι στη γυναίκα. Η Έυα Νάθενα, όπως εξήγησε, επέλεξε να εστιάσει τον φακό της στη σχέση μάνας – κόρης και να ανασύρει στην επιφάνεια την τοξικότητα που αυτή συνεπάγεται, όταν η πρώτη κακοποιεί συστηματικά και ασύνειδα τη δεύτερη, προκειμένου να επιβιώσει στο πατριαρχικό πλαίσιο της εποχής της. Η βία που εισέπραξε κι αυτή μετουσιώνεται σε βία προς την κόρη, βία σωματική, λεκτική, ψυχική, μια βία που θα συνεχίσει να υπάρχει αν δεν σπάσει ο κύκλος, η αλυσίδα που συνδέει τη μια γενιά με την επόμενη. Το φάντασμα της μάνας κατατρύχει κάθε πτυχή της ζωής της κόρης και την οδηγεί σε τραγικά αδιέξοδα. Η λύτρωση θα έρθει στο τέλος, ένα τέλος με πολλαπλές ερμηνείες…
Οι ερωτήσεις των παιδιών προς την κα Νάθενα ήταν ουσιαστικές και αφοπλιστικές. «Γιατί επιλέξατε αυτό το τέλος;», «Γιατί αλλάξατε τη σειρά των φόνων;», «Τι εννοείτε όταν κάνετε λόγο για ηθική υποχρέωση;» «Γιατί επιλέξατε τη Μάνη για τόπο των γυρισμάτων;» και άλλες οι οποίες απαντήθηκαν από τη δημιουργό με μία αίσθηση ειλικρίνιας, εντιμότητας και σεβασμού απέναντί τους.
Και κάπως έτσι γυρίσαμε στο σχολείο όλοι, πιο γεμάτοι σε ιδέες και συναισθήματα, πιο πλούσιοι σε εμπειρίες και βιώματα. Ίσως το σπουδαιότερο μάθημα που πήραν οι μαθητές μας χθες να είναι η δυνατότητα που δίνει η τέχνη στον άνθρωπο να στοχάζεται, να δομεί και να αποδομεί, να αναρωτιέται και να διερευνά – στα βάθη που ανα περίπτωση δύναται και επιθυμεί – προκειμένου να νιώθει ελεύθερος και να νοηματοδοτεί την πραγματικότητα γύρω του.
Τα λογοτεχνικά έργα μας προσκαλούν σε μία ερμηνευτική ελευθερία, επειδή μας προτείνουν μια ανάγνωση σε πολλαπλά επίπεδα και μας θέτουν ενώπιον των αμφισημιών και του ιδιώματος της ζωής
Umberto Eco, Περί λογοτεχνίας, 2002
